Почетокот на Постот

А сега ќе ви кажам уште нешто, уште една состојба, заради која го љубам Православието. Не велам дека само заради тоа го сакам, но помеѓу многуте други нешта. Таа состојба би ја дефинирал вака: трезвеност. Зачудувачка трезвеност. Зашто Православието е огромен свет, кој во себе навистина многу собира. Тука има една поразувачка мистика: во Православието нема плафон, т.е. лимит за искачување. Се сеќавате на евангелските зборови: Бидете совршени како што е совршен вашиот Отец Небесен? Овие зборови се сфаќаат апсолутно буквално во Православието! И православното богословие говори за тајната на обожувањето, теозисот на човекот. За тоа, дека човекот може со очи да Го созерцува несоздадениот Бог, да се просветува со Неговата несоздадена Светлина.

Католиците се плашат од тоа. Тие изјавуваат: „Тоа не е возможно! Тварта не може да возрасне до тоа, да би се соединила со Бога“. А православните велат: „Може! Опитот на нашите свети отци зборува: може!“ Односно, дека тука нема плафон.

Но, притоа, Православието се покажува способно благодарно да го забележува малечкото, повикувајќи кон величественото. Денес многу често гледаме како се појавуваат некои религиозни секти, кои велат: „Да одиме кон Бога!“ Впрочем, испаѓа дека за тоа треба сè она што е малечко, сè што е помало од Бога, да се прегази: „Одречи се од родителите, семејството отфрли го, жената остави ја, децата заборави ги – и право во манастир! Во манастир! Во манастир!“ Се сеќавати на Аум Шинрикјо, „Богородичниот центар“ итн. Има мноштво такви секти. Православието умее да го вреднува човечкото добро. Да, тоа говори за натчовечкиот свет, но умее да го вреднува човечкото добро. И умее да сфати, дека човекот е комплексен.

Зошто зборував за ова? Знаете ли кој е првиот пропис на Великиот Пост? Има една таква книга, која се вика „Типик“. Тоа е книга, во која се содржи богослужбениот Устав на Православната црква. Бидејќи во Православната црква секој ден е некаков празник. Освен тоа, секој ден од седмицата има своја символика. Секој ден од седмицата нè приближува или одделува нас од Пасха, итн. И еве како служи? Многу сложена умешност е да се гради службата, сите оние нијанси, календари, циклуси да се вместат во неа. И тој „Типик“ е огромна дебела книга која раскажува како се извршува богослужението во храмот. Тоа е книга за свештениците и за хорот. Пред сè, за псалтот кој го уредува поредокот. А, освен тоа, таа книга по својот происход е монашка. Т.е. во неа се кажуваат правилата на манастирскиот живот во текот на годината.

Треба да се забележи, дека тоа претставува извесна компликација во животот на Руската православна црква. Компликацијата се состои во тоа што имаме Устав на манастирски живот, но немаме озаконет Устав на парохиски живот. И тоа создава извесна компликација. На пример, уште во XII век византиските богослови опсудувале, дали мирјаните треба да постат исто толку како и монасите: на пример, Валсамон, бележитиот познавач на црковното право во Византија, вака говорел: „40 дена пред Божик постат само монасите. Мирјаните постат само 7 дена пред Божик“. Сфаќате, такви проблеми постојат. „Типикот“ го опишува животот на манастирот. Претставете си: го отвораме „Типикот“ на страницата „Понеделник на првата седмица на Светата Четириесетница“. Отвораме и првото што го читаме таму е: „Будителот (т.е. оној монах што тропа во дрвено клепало и ги буди браќата) клепа (т.е. удира) еден час подоцна од вообичаеното време заради вечерното утешение на браќата“. Да појаснам. Зборот „утешение“ на јазикот на „Типикот“ се нарекува раздавањето на вино. Кога се случува некој празник, тогаш се вели дека „таа вечер на трпезата има утешение за браќата“. Да рече вака, се поставува чаша вино на трпезата.

И бидејќи претходниот ден биле поклади, што значи се јадело пообилно и со веселба се збогувале, а и вино исто така имало на трпезата. Па браќата легнале да спијат подоцна од вообичаеното време, и тоа по пообилна гозба, затоа во првиот ден од Постот станувањето е еден час подоцна. За луѓето да успеат да се отспијат, да дојдат на себе и да не спијат во храмот. Тоа е зачудувачки трезвено набљудување, имено како правило. Кога човекот живее во таков црковен ритам, нему му е разбирлива смислата на ваквиот пропис и ваквата фраза.

А потоа започнува великопосната служба, се чита прекрасен канон – Покајниот канон на Андреј Критски. Канон кој има навистина многу аспекти на поимање. Во целата своја длабочина овој Канон може да биде разбирлив само на особен богослов, на човек кој речиси напамет ја знае Библијата. Тоа е такво песнопение, многу долго, огромно по својот обем, затоа и се нарекува „Велик Канон“. И ако се чита целиот по ред, тоа зазема околу 3 часа…

Како што знаете, во нашите храмови присуствуваат луѓе, кои при секоја почит не можеме да ги наречеме познавачи на Светото писмо. Сепак, (чудо на црковната тајна на служењето) овој Канон е возљубен од народот, и тој навистина дејствува врз душата и го обзема срцето. Тој го води срцето, затоа што самата атмосфера на храмот во тие денови, во тие вечери од Великиот Пост, самото звучење на тие свештени зборови, нешто менува во душата на човекот. Бидејќи, денес прекрасно знаеме дека животот не се сведува само на она, што го знае нашето расудување – навистина постојат некакви длабочини на потсвеста. Ако човекот постојано слуша скверни зборови околу себе, тоа не може, а да не се одрази на неговата душа. Ако на стаклото фрлаат песок, секое зрно остава мала гребнатинка; трагата на секое зрно песок е незначајна, но порано или подоцна стаклото ќе стане матно, песочните зрна ќе создадат таква мрежа, што тоа ќе стане непровидно. Значи, ако таков ефект имаат скверните зборови, тогаш добриот и светол збор, исто така, има такво влијание. И макар затоа, дури и не рабирајќи го потполно црковнословенскиот јазик (а денес многумина, особено почетниците во црковниот живот, него не го разбираат), сепак, вреди да отидеш во храмот, да се вместиш во него и да слушаш. Затоа што човекот е нешто повеќе од своето расудување. И онаму, каде расудувањето нецелосно ја разбира смислата на зборовите, таму срцето чувствува нешто свое. А најважно, во Канонот на Андреј Критски не се спомнуваат едноставно некои луѓе што некогаш направиле нешто, туку после секоја таква епизода следува молитвата што му е разбирлива на секој човек: „Помилуј нè, Господи, помилуј нè!“ „Помилуј ме, Боже!“ Тоа го разбира секој човек, кој не го знае црковнословенскиот јазик. А токму во тие зборови – „Помилуј ме, Боже“ – се содржи самата суштина на Православието. Тие зборови, таа молитва не може да се преведе ниту на еден светски јазик. Се обиделе. Има многу православни парохии кои се отвориле во Германија, Англија, Франција, Америка, Австралија – во различни земји. И на тие локални јазици ја преведуваат нашата Литургија. И одеднаш станува јасно, дека во другите јазици нема зборови, за да се преведе зборот „помилуј“. И преведуваат, на пример, „Господи, сожали се!“, на француски: „Господи, имај жалост“. „God, have mercy“ – ќе речат Англичаните. На руски тоа може да се преведе само на еден начин: „Господи, молам за пардон“. Затоа што mercy е збор од францускиот јазик; всушност, за Англичанецот тој збор е странски.

А зошто? Си спомнувате (ако некој слушал Бах, или Моцарт, Вивалди, западни католички или дури и лутерански црковни песни) дека мисата се служи на латински јазик, но една молитва се пее на грчки. Затоа што луѓето сфаќале, дека таа грчка фраза „Кирие елеисон“ („Господи, помилуј“) не може да се преведе на латински. Зошто не може? Во руското „помилуј“ коренот е „милост“, созвучен (а можеби и оттука происходи) со зборот „масло“. Во грчкиот „елеисон“ – „елеј“ – „масло“. Се работи за тоа, дека во православното поимање ние од Бога очекуваме исцеление. Не амнестија, не известување за тоа дека небесните инстанции повеќе не се гневат на нашите гревови и ја искинале казната, туку исцеление. Во гревот јас сум ја ранил сопствената душа. Замислете си мајка, која заминувајќи му вели на детето: „Не играј си со ножици“. Но, детето љубопитно, штом мајката го преминува прагот, тоа, се разбира, веднаш се фаќа за ножиците. Си игра со нив, си игра – и го пресекува прстот. Мајката се враќа. Од една страна, таа му се лути на детето што тоа, идиотчето, сепак ја нарушило нејзината заповед и се пресекло. А што му е потребно на детето од мајката? Таа да рече: „Добро, добро, гледам дека плачеш и бараш прошка, нема да те ставам во ќоше“. А крвта нека тече?

Еве, човекот е во таква состојба. Да, ние ги нарушуваме Заповедите Божји, но со тоа ние се рануваме самите себе. Ако Бог вели: „Добро, ви простувам“, секако, тоа е радосно да се слушне, ама душата си останува болна. И затоа во православното поимање, ние бараме од Бога и примаме од Него прошка, не во правничка смисла, туку допир до длабочините на нашата душа кој може да исцели. Маслото е најдревниот лек. И тоа е првиот лек со кој се среќава човекот во својот живот. Кога бебето ќе се роди го премачкуваат со масло. Маслото го штити од инфекција, ја омекнува кожата. И затоа, кога се молиме „Господи помилуј“, со тоа изразуваме што посакува нашето срце: „елеј на благодатта Господова“. Господ да влезе во нашето срце и да ја исцели нашата душа, изнаранета од страсти.

(продолжува)

ѓакон Андреј Кураев

Прв дел    Втор дел    Трет дел    Четврти дел

Г.Г.