За христијанското поимање на смртта (3)
(трета беседа)
Во мојата последна беседа го споменав евангелскиот расказ за Христа, Кој плаче при гробот на Својот пријател Лазар. Треба уште еднаш да размислиме за смислата на тие солзи, зашто тука, во овој момент, се извршува една своеобразна револуција внатре во религијата, во исконскиот религиозен пристап кон смртта.
Веќе говорев за смислата на оваа револуција. До тој момент, смислата на религијата, како и смислата на философијата, се состои во помирувањето на човекот со смртта, да се направи таа, смртта, доколку е возможно, посакувана. Смртта како ослободување од темницата на телото, смртта како избавување од страданијата, смртта како избавување од овој изменлив, суетен, зол свет, смртта како почеток на вечноста – ова е сумата на религиозните и философски учења до Христа и вон Христа – во древните религии, во грчката философија, во будизмот итн. Но, Христос плаче при гробот и со самото тоа го открива Своето возмутување од смртта, Својот отказ да ја прими неа и да се помири со неа. Одеднаш смртта како да престанува да биде природна, натурална појава, се покажува како нешто што не претставува неопходност, нешто што е противприродно, страшно и грдо, се прогласува за непријател. Најпоследниот враг за уништување е смртта.
И за да се почувствува целата длабочина, сета револуционерност на оваа промена, потребно е да се започне од почетокот, од изворите на овој совршено нов, невиден пристап кон смртта. Тие извори се определени и опишани со особена краткост на едно друго место од Светото писмо. Таму стои: Бог не ја создал смртта (Мудр 1,13) и тоа значи дека во светот, во природата се зацарило и царува нешто што не потекнува од Бога, нешто што Он не го посакал, не го создал, нешто што е против Него и надвор од Него.
Бог го создал животот. Бог секогаш и секаде се нарекува Самиот Живот и Животодател. Бог, во вечно детскиот, вечно новиот расказ на Библијата, му се радува на Својот свет, на неговата исполнетост со светлина и жизнерадосност.
Изострувајќи и доведувајќи го до крај расказот и откровението на Библијата, може да се каже вака: смртта е негирање на Бога, и ако смртта е природна, ако таа е последната вистина за животот и светот, највозвишен и неизменлив закон на сè што постои, тогаш нема Бог, тогаш е измама целиот тој расказ за Создавањето, за радоста и за светлината на животот.
Но, тогаш основното, најважното, најдлабокото прашање на целата христијанска вера е прашањето за тоа, од каде се појавила смртта, и како и зошто станала посилна од животот. Како и зошто се зацарила така, што и самиот свет станал некакви космички гробишта, каде што јазолот на осудени луѓе на смрт, или во стравот и ужасот, или во обидите да ја заборави смртта, се осуетува на една вселенска гробница што проголтува сè?
На ова прашање, Христијанството одговара утврдено, кратко и убедливо. Еве го текстот: И преку гревот влезе смртта во светот (Рим 5,12). За Христијанството, со други зборови кажано, смртта пред сè е појава од морална природа, духовна катастрофа. Во некаква смисла, којашто не може да се објасни со зборови, човекот ја посакал смртта или, можеби е подобро да се каже, не го посакал оној живот што слободно, во љубов и радост, му го дал Бог.
Животот – зар е потребо да се докажува тоа – е една постојана зависност. Употребувајќи го речникот на Светото писмо, човекот нема живот во себе. Тој секогаш го добива него однадвор, од други, и тој секогаш зависи од друг: од воздухот, од храната, од светлината, топлината, водата; и токму оваа зависност со толкава сила ја истакнува материјализмот. И тој е во право тука, зашто човекот навистина до крај, натурално, биолошки, физиолошки, е потчинет на светот.
Но онаму каде што материјализмот ја гледа последната вистина за светот и човекот – зашто тој го прифаќа овој детерминизам како самоочевиден закон на природата – таму Христијанството гледа пад и изопачување на светот и човекот, го гледа она што го нарекува првороден грев.
Зашто во библискиот расказ, Бог му го дава светот на човекот како храна, а тоа значи дека храната – дарот Божји – е дадена на човекот за да живее; но самиот живот не е во храната, ниту во зависноста од светот, туку во Бога. Човекот е жив преку Бога, во ова е смислата на тој чудесен расказ за тоа како Бог беседел со човекот „во времето на дневниот ветрец“ (1Мојс 3,8-19).
Светот е вечно откровение на Бога за Самиот Себе на човекот, тоа е само средство за општење, тоа е постојана, слободна и радосна средба со единствената содржина на животот – со Животот на самиот живот – Бога.
„Господи, Ти Си нè создал за Себе и нашето срце нема да се успокои, додека не Те најде Тебе!“ (Блажени Августин, Исповеди, Книга 1, гл. 1).
Но, еве – и во тоа се состои смислата на христијанското учење за гревот – тој живот со Бога и за Бога човекот не го посакал. Тој посакал живот за себе, тој самиот во себе видел и цел и смисла, и содржина на животот. И во тој слободен избор на себеси, а не на Бога, во претпочитање на себе пред Бога, и самиот до крај не осознавајќи го ова, човекот станал роб на светот, роб на својата зависност од светот. Тој јаде за да живее, но во својата храна тој се приопштува кон смртното, зашто во храната нема живот како таков.
„Човекот е она што тој го јаде“ – рекол Фојербах. Да, тоа е вистина, но тој го јаде само она што умрело; тој јаде за да живее, а почна да живее за да јаде, и во овој лош и порочен круг е затворен страшниот детерминизам на човечкиот живот.
На тој начин, смртта е плод на затруениот и вечно дејствен распад на животот, на оној распад на животот, во кој човекот себеси слободно се потчинил на смртниот свет, кој во себе самиот нема живот.
Бог не ја создал смртта. Неа ја вовел во светот човекот, кој слободно посакал живот само за себе и во себе, одделувајќи се од изворот, од целта и од содржината на животот – од Бога, и затоа смртта станала врховен закон на животот. Смртта како распад, смртта како поделба, смртта како привременост, минливост и илузија на сè на земјата.
За да се утеши себеси, човекот изградил мечта за друг свет, каде што нема смрт, и со самото тоа го предал овој свет, го потчинил него до крај на смртта. И само ако се разбере ова христијанско учење за смртта како плод на изменувањето од страна на човекот на поимот на самата суштина на животот, и само тогаш е можно повторно да се слушне како ново христијанското благовестие за уништувањето на смртта со Воскресението.
отец Александар Шмеман
Подготвил: Георгиј Глигоров
