Отец Александар Шмеман: За христијанското поимање на смртта (2)
(втора беседа)
А најпоследниот враг за уништување е смртта (1Кор 15,26) – вака на самата зора од Христијанството пишува апостолот Павле, којшто се обратил кон Христа после жестоко гонење на Него, после страсна омраза кон христијаните.
Во мојата претходна беседа говорев дека прашањето за смртта, поточно колебањето/збунетоста пред смртта, стои во самото срце на човечкото сознание и, во крајна линија, односот на човекот кон животот, она што го нарекуваме поглед на светот, се одредува на длабочината на неговиот однос кон смртта. Говорев, исто така, дека во основа постојат два такви односа, и двата очигледно незадоволителни, коишто не даваат вистински одговор.
Од една страна, тоа е еден вид негирање на животот во името на смртта: ги цитирав зборовите на грчкиот философ Платон. „Животот на праведникот – велел тој – е вечно умирање“. Овде, како и во многу религии, победува неизбежноста, неизбежноста на смртта којашто го обезвреднува животот. Зашто, ако е неизбежно да се умре, тогаш е подобро сите надежи да се пренесат онаму, во таинствениот ондестран свет.
Но, овој одговор го нарекувам незадоволителен, затоа што токму за тој ондестран свет ништо и не знае човекот. А како може да се направи предмет на својата љубов она што не го знаеш? Оттука бунтот на човештвото против оние „погребни“ религии, негирање на оние светогледи пронижани со жалост. Но, негирајќи ги нив во името на овој живот, во името на овој свет, човекот сепак не се ослободува од наметнатото чувство и сознание на смртта. Напротив, лишен од перспективата на вечноста, тој станува уште покревок, уште поефемерен на оваа земја. „И ние по становите / Со фанар ќе појдеме, / И ќе побараме / И ќе умреме“ – пишувал Пастернак.
И целата современа цивилизација се покажува пронижана со страсната желба да го пригуши тој страв од смртта и чувството за бесмисленоста на животот, што како отров истекува од него. Што претставува таа напрегната борба со религијата, ако не безумен стремеж да се искорни од човечкото сознание споменот и прашањето за смртта и, следствено, прашањето: зошто го живеам овој краток и кревок живот?
И така, два одговора што, во крајна линија, не даваат никаков вистински одговор. И тоа, како што говорев, и нè принудува да запрашаме, што вели Христијанството за смртта, зашто и ништо да не знаеме за Христијанството, не можеме, а да не помниме нејасно дека неговиот пристап кон смртта е поинаков, којшто не може да биде сведен на ниеден од оние два, за коишто само што поговоривме.
А најпоследниот враг за уништување е смртта. И веднаш како да влегуваме во некоја друга димензија: смртта е непријател што треба да биде уништен. И се покажуваме толку далеку од Платон и од неговите напори, не само да нè натера да се навикнеме на мислата за смртта, но и да ја засакаме таа мисла, да го направиме нашиот живот „практика/делување во смртта“.
Христос плаче при гробот на Својот умрен пријател Лазар – какво ли потресно сведоштво е тоа! Он не вели: „Сега тој е во рајот, нему му е добро; тој се ослободи од тешкиот и жалосен живот“. Христос не го говори сето она што ние го говориме во своите бедни, неутешни утехи.
Он не вели ништо; Он плаче. И потоа, според расказот на Евангелието, Он го воскреснува Својот пријател, т.е. го враќа имено во овој живот, од којшто ослободувањето го сметаме демек за добро.
И понатаму, зар во самиот центар на Христијанството не стои Пасхата, со нејзината радосна вест за тоа дека смртта е победена? „Со смртта смртта ја победи“ – зар Христијанството не влегло во светот и не го победувал него со векови со оваа нечуена вест за тоа, дека „смртта е победена“? Зар христијанската вера не е, пред сè, вера во воскресението на Христа од мртвите? Во тоа дека „ќе се кренат мртвите и оние во гробовите ќе се зарадуваат“?
Да, секако, сето тоа е така, ама и во самото Христијанство, и кај самите христијани исто така ослабнала оваа победничка, оваа навистина нова, од аспект на овој свет, безумна вера; и христијаните пополека почнале да се враќаат кон Платон со неговата спротивставеност, не меѓу животот и смртта како двајца непријатели, туку спротивставеноста меѓу двата света: „овој“ и ондестраниот свет, во којшто бесмртните души на луѓето се во блаженство.
Но, Христос воопшто не зборувал за бесмртност на душата, туку за воскресение на мртвиот! И како да не се воочи, дека меѓу овие две појави постои голема провалија! Зашто, ако станува збор само за бесмртноста на душата, тогаш и не постои никаква смрт, и зошто се тогаш сите оние зборови за победа над неа, за нејзиното разрушување и за воскресението?
А најпоследниот враг за уништување е смртта. И така, да се запрашаме: во која смисла смртта е непријател? Чиј непријател е таа? И како тој непријател станал цар на земјата и господар на животот? Си спомнувате на стиховите од Владимир Соловјов: „Смртта и Времето царуваат на земјата / Ти господари нив не нарекувај ги…“? Но, како можеме да не ги нарекуваме господари сите оние нешта што станале норма, закони на битисувањето, со коишто веќе одамна самиот човек се помирил, против што самиот престанал да протестира и да се возмутува, и во својата философија, во својата религија и култура бара некакво примирје и компромис со тој непријател? Да, нечуено е христијанското учење за смртта, и самите христијани не го издржуваат него, зашто во Христијанството не станува збор за помирување со смртта, туку за востание против смртта. И кога за тоа говорат на начин, како што пишувал безумниот руски философ Фјодоров, веднаш се појавува гласот на разумот, гласот на помирувањето, гласот на неизбежноста. Но, ако е така, повторувам, христијанската вера е бесмислена, бидејќи апостолот Павле рекол: Ако Христос не воскреснал, празна е вашата вера (1Кор 15,14). Токму кон оваа тема – христијанското поимање на смртта – и ќе преминеме во нашата следна беседа.
отец Александар Шмеман
Подготвил: Георгиј Глигоров
