Вистината може да биде само Една
Ако дозволите, денес би се задржал на некои општи поенти кои би сакал да ги потенцирам, во раките на оваа воведна пилот – средба.
Во наше време не е модерно да се говори дека некое конкретно учење е вистинско, а друго погрешно. Како да има тука место за некаква политичка коректност. Но, во суштина, по секоја логика, Вистината може да биде само една, објективна, а не може да има повеќе вистини. Нас во сите области нè засега вистината и таа ни е многу важна. На пример, продавачот во маркет треба да биде сигурен дека знае колку кусур враќа. Медицинската сестра треба да му даде точна количина лек на пациентот. Математичарот ги проверува повторно и повторно неговите докази. Поротникот одблизу ги разгледува сите факти, за да ја оддели вистината во процесот на судење. Наставникот по историја треба точно да ги предаде имињата и датумите. Научникот го издава трудот за рецензирање, за да се осигура дека сите ги добиваат истите резултати. Во сите овие случаи, како и во многу други, она што е важно – не е мислењето. Туку – вистината.
Се чини, кога станува збор за прашањата на религијата и духовноста и сите оние придружни морални прашања, ние како култура одненадеж стануваме релативисти. Наместо да прашаме Кој е Бог навистина, објективно, ние велиме: „Кој е Бог за тебе?“ (Наместо: Што е вистина? – Што е вистината за тебе конкретно?) Наместо да прашаме што значи тоа што Бог станал човек, ние претпоставуваме дека е во ред некои луѓе да веруваат во тоа, ако сакаат. Наместо да прашаме дали Бог очекува нешто од нас, ние ги судиме религиозните очекувања низ призмата на она што самите посакуваме, со тоа дали религијата ни одговара нам и на нашиот начин на живот. Во денешно време честопати можат да се чујат и изјави како следнава: „Сите вери, сите религии во основа се исти“, еден краен релативизам. Чудно нешто! Кога станува збор за сè друго во животот (политика ли е, спортски резултати за да го провериме уплатеното ливче по спортска прогноза, што било), ние бараме сериозност, деталност и точност. Фокусирајќи се на вакви минливи нешта, ние како култура успешно ја занемаруваме основната, најважната и очигледна вистина, разрешувањето на највозвишеното прашање: Ако навистина постои Бог, тогаш Кој е Он и што е она што би го барал Он од нас? Дали е важно ова прашање? Но, ние ја отфрламе неговата важност, како и потрагата по објективноста, и она што владее е субјективноста.
Овој фундаментален проблем настанува поради недоволното познавање на алатките на духовното познание. Т.е. повеќето луѓе не го прават она што е потребно за да ја видат вистината. Замислете си, што ќе се случи, ако астрономот одбие да користи телескоп или биологот одбие да користи микроскоп при потрагата на вистината? Таквите во најдобар случај ќе ги сметаме за луѓе со нецелосно познавање на своите области. Од христијански аспект, она што недостасува е чистотата на срцето, според зборовите на Христос: Блажени се чистите по срце, зашто тие ќе го видат Бога (Мт 5,8). Исто така недостасува и соодветно раководство за начинот на стекнување на таа чистота од страна на оние што Го виделе Бога и го предале овој опит на следните генерации.
Платон го одредил овој проблем во неговото дело Држава со познатата алегорија за пештерата. Во оваа алегорија, врзаните затвореници во пештерата за цел живот, веруваат дека светот се дефинира со сенките што ги гледаат на ѕидот. Ако некој од затворениците избега и дојде на површината, па го види сонцето и целата реалност каква што е, како ќе може тој да им го опише тоа искуство на луѓето, чиј цел опит е определен од сенките? И кога ќе се сопне враќајќи се назад во пештерата, обидувајќи се да се прилагоди на животот во темнина, врзаните за ѕидот можат убаво да го исмеат него како повреден од опитот, а не како просветен.
Такви се маките и на повеќето верници денес. Тие имаа познание кое е непознато за другите и тешко е да се објасни таквото искуство. Ова е вистина: кога си надвор од Црквата – не можеш да разбереш, а кога се внатре, во опитот на верата – не можеш да објасниш. Значи, однадвор е несфатливо, а однатре – необјасниво. Станува збор за еден магичен круг. И тешко дека преку зборови некого ќе убедиш во нешто во што ти самиот веруваш. Но човекот, ако искрено и од срце ја бара Вистината, ќе ја пронајде. Ако се отвори, Бог ќе го допре неговото срце. Оние што ревносно трагале по вистината, не биле изневерени, ја нашле. Таков е примерот со многу боготражители, како што ни покажува и биографијата на еден современ успешен боготражител, преподобниот Серафим (Роуз), кој по многу долг пат низ маглите на философиите и религиите, пристигнал во лоното на Православната црква.
Поентата е дека Вистината е објективна, а не субјективна, а православното христијанство ја претставува полнотата на Вистината, полнотата на откровението на Бога во Христа. Како православни христијани ние веруваме дека православната христијанска вера е носителка на таа објективна вистина за Бога. Тогаш, што е со другите религии? Значи, погрешни се? Би рекле, да. Но, може и поинаку да ги поставиме работите. Имено, дека според Православието, другите религии не се погрешни, туку непотполни, или подобро речено, сите имаат по некоја вистина: некоја религија ја потенцира единственоста на Бога или некој друг аспект од духовната вистина. Оти, како што Стариот завет, т.е. старата еврејска религија била подготовка за доаѓањето на Месијата, Христос, така и другите религии укажувале на истото на некој начин, по Божја промисла, па и самите луѓе преку својот разум доаѓале до одредени објективни вистини. А во Христа, всушност, се открива полнотата на Вистината за Бога, за светот, за човекот…
Ние за Христијанството говориме како за религија, но што значи тој збор навистина? Религијата (лат. – поврзување) е поврзување меѓу небесното и земното, духовното и материјалното, божеството и човештвото. Значи, како да се подразбира постоење на некаква си преграда меѓу Бог и светот. Но, Христијанството воопшто не е религија, во таа древна паганска смисла на зборот и затоа христијанските богослови обично го избегнуваат овој термин по однос на Христијанството. Еве што, во врска со ова, вели отец Александар Шмеман („За животот на светот“):
„Во најдлабока смисла, Христијанството претставува крај на религијата. Во евангелскиот разговор за средбата со Самарјанката при кладенецот на Јаков, Христос не остава никаков повод за сомнеж за тоа. ’Господи! – Му вели жената – гледам дека си пророк. Нашите татковци се поклонуваа на оваа планина, а вие велите дека местото каде треба да се поклонуваме е Ерусалим‘. Спасителот ѝ вели: ’Верувај ми, доаѓа времето кога ниту на оваа планина, ниту во Ерусалим ќе Му се поклонуваат на Отецот… Но ќе дојде време и дошло веќе, кога вистинските поклоници ќе Му се поклонуваат на Отецот во дух и вистина, бидејќи такви поклоници Отецот бара за Себе‘ (Јн 4,19-21.23). Самарјанката го поставила прашањето за култот, т.е. за религијата, а Исус, одговарајќи ѝ, коренито го променил самото прашање. Никаде во Новиот завет не ни е прикажано Христијанството како ’култ‘ или ’религија‘. Бидејќи религијата е потребна онаму каде што постои непоминлива преграда меѓу Бога и човекот. Но, Богочовекот Исус Христос ја разруши таа преграда, зашто ни вратил и дарувал нам не нова ’религија‘, туку нов живот.
Во раниот христијански период оваа слобода на Црквата од ’религијата‘, во обичната смисла на тој збор, им давала повод на паганите да ги обвинуваат христијаните за атеизам. Оти не ги интересирала ниту свештена географија, т.е. местата каде што престојувал Христос во деновите на Своето земно служење, ниту храмови, ниту култови. Тие не оделе на поклоништва. Во ’старите‘ религии имало илјадници храмови, илјадници ’свети места‘, но за христијаните сето тоа било минато. Тие немале потреба од ’ракотворни‘ храмови – самата Црква, Телото Христово, собраниот народ Божји – во сознанието на верните биле вистински храм. ’Разрушете го овој храм – рекол Христос за Ерусалимскиот храм – и за три дни ќе го подигнам‘ – но Он го говорел тоа за храмот на Своето Тело (Јн 2,19.21). Самата Црква била нов, Небесен Ерусалим – и верата во тоа дека Христос невидливо доаѓа и присуствува помеѓу оние што Го љубат била за нив доволна. ’Историчноста‘ на Христос, секако, била неспорна основа на христијанската вера, но за верните поважно нешто од ’историскиот‘ спомен за Христа бил опитот на Неговото присуство меѓу нив. На тој начин, во Него бил јавен крајот на религијата, затоа што Он Самиот бил одговор на секоја религија и нејзино исполнување, задоволување на целата човечка жед за Бога, зашто во Него животот, загубен од човекот, му бил вратен нему“.
Според ова, Христијанството е полнота на Вистината за Бога и не е религија, туку нов живот. И затоа, кога станува збор за Христијанството, ние мислиме, пред сè, на начин на живот.
Георгиј Глигоров
