За ѓаволот и егзорцизмот (2)
Во самиот момент кога го донесуваме решението да Го следиме Христос, неминовно на тој пат ќе го сретнеме сатаната. Во кршталниот чин, којшто претставува акт на ослободување и победа, пред сè, се извршува изгонување на нечистите духови (или забранување на сатаната – егзорцизам), бидејќи на нашиот пат кон крштелниот купел ние неизбежно се соочуваме со темната и моќна фигура, која ни попречува на тој пат. Ако сакаме да се придвижиме нанапред, потребно е да ја прогониме неа. Во моментот кога раката на свештеникот се допира до главата на чедото Божјо и се осенува со знакот на Христос, сатаната е тука за да го заштити она што го украл од Бога и го објавил како своја сопственост. Ние можеме и да не го видиме, но Црквата знае дека тој е тука. Ние можеме и да не почувствуваме ништо, освен топла семејна атмосфера, но Црквата знае дека сега ќе се распламти смртоносна битка, во која конечната ставка не се толкувањата и теориите, туку вечниот живот или вечната смрт. Зашто, сакале ние или не, знаеле ние или не, сите сме вовлечени во духовна војна, која се води од самото создавање на светот. Се разбира, Господ извојува решителна победа, но сатаната сè уште не се предал. Напротив, според Писмото, токму смртно ранет и повреден, тој ја подготвува последната и најкрвава битка. Тој ништо не може да направи против Христа, но многу може да направи против нас. Затоа забраната на сатаната е само почеток на борбата, која ја сочинува првата суштинска страна на христијанскиот живот.
Ние се обраќаме кон сатаната! Токму тука се пројавува христијанското поимање на словото/зборот, пред сè,како сила. Во десакрализираниот и секуларизиран светоглед на современиот човек, зборот, како и сè друго, е обезвреднет и редуциран единствено на неговото рационално значење. Но, во библиското откровение, зборот е секогаш сила и живот. Бог го создал светот со Своето Слово. Тоа е создавачка сила и разорувачка сила, зашто не предава само идеи и поими, но попрво духовни реалности, кои можат да бидат како позитивни, така и негативни. Од аспект на световното поимање на зборот, „да се обраќа“ кон сатаната не е само бескорисно, но и смешно, затоа што не може да има „рационален дијалог“ со самиот носител на ирационалното. Но „забраната на сатаната“ не е објаснување, кое има за цел да му докаже нешто на некое суштество кое од вечноста мрази, лаже и разорува. Според зборовите на свети Јован Златоуст, тоа е „застрашувачко и чудесно“ [1] заколнување, дејство на „заплашувачка и ужаснувачка“ сила, дејство коешто ја расејува и уништува злата власт на демонскиот свет:
Ти забранува тебе, ѓаволе, Господ, Кој дојде во светот и се всели меѓу луѓето, да го разруши твоето мачење и да те изгони од луѓето, Оној Кој на дрвото ги победи противничките сили, кога сонцето се помрачи и земјата се затресе, гробовите се отворија и тела на светии воскреснаа; Оној Кој со смртта ја униши смртта и ја разруши власта на оној што ја имаше смртта, т.е. тебе, ѓаволе. Ти забранувам со Бога, Кој го покажа дрвото на животот и постави херувими, и огнено оружје кое се движеше пред него: да ти биде забрането. Ти забранувам со Оној Кој како по суво одеше по морската шир и им забрани на бурните ветрови. Неговиот поглед ги пресушува бездните и Неговата закана ги растопува горите; Он и сега преку нас ти забранува тебе. Исплаши се, излези и отстапи од ова создание, и немој да се враќаш, ниту да се скриеш во него, ниту да го напаѓаш или да дејствуваш на него, ниту ноќе, ниту дење, или во некој час, или попладне: но отиди во својот тартар (бездна), сè до подготвениот велик ден на Судот. Исплаши се од Бога Кој седи на херувими и ги гледа бездните, од Кого треперат ангелите, архангелите, престолите, господствата, началата, властите, силите, многуоките херувими и шестрокрилестите серафими, од Него треперат небото и земјата, морето и сè што е во нив. Излези и отстапи од новоизбраниот и запечатен војник на Христа Бога наш. Со Него ти забранувам, Кој се служи со ветрот како со крилја, Кој ги прави Своите ангели огнен пламен: излези и отстапи од ова создание со сета сила твоја и со сите ангели твои.
Оваа забрана претставува поема во најдлабоката смисла на тој збор, кој на грчки значи „творење/создавање“. Таа навистина го јавува и твори она што го јавува; таа го претвора во дејствена сила она што го тврди; таа повторно ги исполнува зборовите со Божествена енергија, од која тие произлегуваат. Забраната го извршува сето тоа, затоа што се произнесува во името на Христа. Таа вистински е исполнета со силата на Христа, Кој „навлегол“ во непријателската територија, примил човечки живот и човечките зборови ги направил Свои, затоа што Он веќе ја разрушил однатре ѓаволската сила.
Изгонувајќи ја оваа зла сила, свештенослужителот ја твори следната молитва:
…Погледни на Твојот слуга, побарај, испитај и оттргни го од него секое дејство на ѓаволот. Забрани му на нечистиот дух и оттргни го, очисти го делото на Твојата рака и употреби го Твоето силно дејство, покори го наскоро сатаната под неговите нозе и дарувај му победа над него и над неговите нечисти духови. Та добивајќи милост од Тебе, да се удостои за бесмртните и небесни Твои Тајни… Прими го во Твоето наднебесно Царство, отвори му ги духовните очи, за да заблеска во нив просвештението на Твоето Евангелие…
Ослободувањето од демонските власти е почетокот на обновата на човекот. А крајот – Царството Небесно, каде човекот е примен во Христа, така што вознесението на небесата, соединувањето со Бога и обожувањето навистина станале највозвишеното назначување и повик на човекот.
Изгонувајќи ги нечистите духови од огласениот, свештеникот, согласно укажаното, „дува на неговата уста, на челото и на градите“. Дишењето е основната физиолошка функција, која го одржува животот во нас, но истовремено нè осудува на потполна зависност од светот. А светот е безнадежно заразен од гревот, злото и смртта. Во ранохристијанското поимање на човекот немало строга поделба на физичкото и духовното, нешто што е карактеристично за нашата современост. Првите христијани го гледале човекот во неговата севкупност, во органското единство и взаемна зависност на духовното и физичкото. Целиот свет е отруен и болен, и затоа актот на ослободувањето нема само духовен карактер, но и физички: тој го очистува и самиот воздух што го дишиме и кој, како резултат на изгонувањето на духовите, станува Божји дар; тој го востановува животот како зависност од Бога, првично даден на човекот од Бога.
И свештеникот продолжува:
Оттргни од него секаков лукав и нечист дух што се скрил и вгнездил во неговото срце… Дух на прелест, дух на лукавство, дух на идолослужење и на секоја алчност, дух на лага и на секоја нечистотија која делува по внушување на ѓаволот, и направи го словесна овца на Светото стадо на Твојот Христос, чесен член на Твојата Црква, син и наследник на Твоето Царство, та живеејќи според Твоите заповеди и запазувајќи го печатот неразрушен, и зачувувајќи ја облеката нескверна, да ги добие блаженствата на светиите во Твоето Царство…
Изгонувањето на нечистите духови е извршено. Настапило првото ослободување. Човекот е востановен како слободно суштество, способно да има вистинска слобода – не онаа што ние ја нарекуваме слобода и која, всушност, го претвора човекот во постојан роб на своите желби, туку слобода повторно да го прими вистинскиот живот кој исходи од Бога и води кон Бога, слобода да го направи единствениот вистински слободен и навистина ослободувачки избор – изборот на Бога.
отец Александар Шмеман
[1] Огласително слово на Јован Златоуст 2,14. Во раната Црква имало особени служители за извршување на заколнувањето на злите духови, пришто не било задолжително да имаат свештен чин. „Правилата на светите апостоли“ го содржат следново правило: „Егзорцистот не се ракополага: бидејќи славниот подвиг на заколнувањето е дело на доброволното благорасположение и благодатта Божја преку Христа, со наитието на Светиот Дух; затоа што оној кој добил дар на исцелување го ползува преку откровение од Бога, и благодатта која е во него, станува јавна за сите. Ако е потребно тој да биде епископ или презвитер или ѓакон, тогаш нека биде ракоположен“ (8.26. Види: Ante-Nicene Fathers, 7, 493).
Поглавје од книгата: Водою и духом
Г.Г.
